Eleos Polska » Historia

          „... byłem głodny, a daliście Mi jeść; byłem spragniony, a daliście Mi pić; Byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie; byłem nagi a odzialiście Mnie... Zaprawdę, powiadam wam; Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,35-40).
       Miłosierdzie i działalność charytatywna zawsze były, są i będą podstawową funkcją Kościoła, metronomem duchowości jego wiernych. Bóg pragnąc dzielić się swą miłością stworzył świat. Chrystus z miłości do człowieka oddał samego Siebie na prześladowania i śmierć. Bóg ukazuje nam miłość i miłosierdzie jako podstawową Swą cechę i wzywa nas do naśladowania Go. Wierność Bogu w tych cnotach staje się dla nas przepustka do grona Zbawionych. „Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią” (Mt 5,7). Pan na Swym sądzie nie będzie nas pytał czy znamy dogmatykę i przykazania tylko czy wprowadziliśmy je w swe codzienne życie. Miłość i miłosierdzie są bowiem niczym innym jak praktycznym przejawem dogmatów Świętej Trójcy i Bogoludzkiej natury Chrystusa. „... bądźcie miłosierni, jak miłosierny jest Ojciec wasz” (Łk. 6,36).
       Nic więc dziwnego, że wśród obowiązków pierwszych diakonów była troska o potrzebujących i biednych. Oczywistą też sprawą jest, że starożytne chrześcijaństwo opiekowało się chorymi w szpitalach i zakładało własne przytułki. Za czasów Św. Jana Chryzostoma kościół Antiochii szczycił się opieka na 3 tys. wdów. Przy wielkich miejskich parafiach powstawały przytułki, szpitale, noclegownie dla podróżnych, hospicja dla nieuleczalnie chorych, domy dla wdów i starców, sierocińce, itp. Kościół w praktyce uczył tego co głosił słowem.
        Kościół Prawosławny na przestrzeni całej swej historii dążył by to co głosi na kazaniach wierni realizowali w życiu. Powojenne czasy, pełne niedostatków i wszelkiego rodzaju trudności, doskonale się do tego nadawały. Potrzebujących wsparcia nie trzeba było szukać. Byli pod ręką. Jednocześnie jednak potrzeby były bardzo proste. Brakowało podstawowych środków codziennej egzystencji, dachu nad głową. Do czasu powrotu z różnych frontów i miejsc wywózki panował niepokój i niepewność co do losów bliskich. Toteż nie tworzono specjalnych organizacji charytatywnych, nie pisano programów, studiów, itp. wystarczało zachęcić by posiadający trzy worki ziarna siewnego jeden rozdali swym sąsiadom, bądź by posiadający mieszkanie przyjął na kwaterę rodzinę, która straciła dach nad głową.
         Z drugiej też strony sytuacja polityczna i wrogie wobec Kościoła nastawienie władz państwowych nie sprzyjały tworzeniu zewnętrznych struktur działalności charytatywnej. Brak poparcia polityków i administracji publicznej, choć przeszkadzał i spowalniał, nie mógł spowodować odstąpienia prawosławnych od ideałów miłosierdzia. Zmuszał ich do działalności półoficjalnej, nie zrzeszonej.
         Nie zrzeszona działalność charytatywna istniała od początku chrześcijaństwa. Pismo Święte wspominają nam o zbiórkach ofiar na rzecz biednych jerozolimskich chrześcijan (I Kor 16, 1-4). Zorganizowana działalność charytatywna pojawiła się wraz z rozwojem życia monastycznego, wspólnotowego. Przy klasztorach organizowano pierwsze szpitale, przytułki, darmowe jadłodajnie, itp. Tego typu instytucje działały też w Polsce jeszcze przed rozbiorami. Wielkimi centrami działalności charytatywnej były klasztory, np. Monaster Św. Trójcy w Drohiczynie czy nieco późniejsze Monastery w Leśnej i Krasnymstoku koło Jaczna. Przy cerkwi i klasztorze w Zabłudowie w XVI w. funkcjonował szpital dla ubogich. W pomoc potrzebującym równie aktywnie zaangażowane były Bractwa Cerkiewne (od XV po XVII w.). Obok wspierania potrzebujących, opieki nad chorymi i starszymi organizowały one nawet „banki zbożowe”. Były to swego rodzaju spichlerze przechowujące zboże na tzw. „czarną godzinę”, bądź też na okoliczność klęsk żywiołowych.
   Nawet w trudnym dla Kościoła prawosławnego w Polsce okresie międzywojennym nie zaniechano działalności charytatywnej. W wielu miejskich parafiach istniały kasy zapomogowe. Parafia na warszawskiej Woli prowadziła dom dla sierot, a parafia na Pradze dom dla wiekowych wdów. Przy Monasterze w Poczajowie działał szpital dla biednych, a w Jabłecznej ambulatorium i apteka. W 1925 r. powstaje Warszawskie Metropolitalne Towarzystwo Dobroczynności. Zakres jego działalności nie odbiegał od wcześniej wspominanych. Prowadziło ono np.: domy dla wiekowych kobiet, schroniska dla sierot, biuro wspierania bezrobotnych, itp. Nieco inne cele stawiał sobie, założony w 1921 r., Komitet Opiekuńczy nad Emigrantami w Polsce. Wspierał on uciekinierów rosyjskich szukających w Polsce wytchnienia po rewolucji bolszewickiej.
        Nowym przejawem działalności charytatywnej, ale nastawionym jedynie na rodziny duchowieństwa, były Kasy Emerytalne. Powstały one w 1927 r. i miały zapewnić godziwe utrzymanie sierotom i wdowcom z rodzin duchownych. Na środki Towarzystwa był nawet zakupiony dom w Warszawie z przeznaczeniem na Dom Starców.
     W czasach powojennych działalność charytatywna rozwijała się w bardzo trudnych warunkach. Z ponad 4,5 milionów wiernych po wojnie w granicach naszego państwa pozostało zaledwie 300 tys. prawosławnych. Działał tylko jeden klasztor w Jabłecznej. Nie istniały przedwojenne bractwa, organizacje i zrzeszenia. Władza nie sprzyjała rozwojowi Kościoła, a jej akcje przesiedleńcze, np. Akcja Wisła, dodatkowo dezorganizowały działalność Kościoła. W takich warunkach działalność charytatywna była prowadzona bez zorganizowanych struktur organizacyjnych. Zazwyczaj była też inicjowana i prowadzona przez władze kościelne bądź duchowieństwo, a nie świeckich.
      W świątyniach organizowano liczne zbiórki na rzecz: odbudowy zniszczonych świątyń, organizacji i utrzymania monasterów, seminarium duchownego, sierot i potrzebujących, itp. Ograniczano się więc do doraźnej pomocy. Skierowana ona była nie tylko do jednostek kościelnych ale i osób prywatnych niezależnie od wyznania. Pewną pomoc stanowiły dotacje z państwowego Funduszu Kościelnego, który po wojnie przejął w swe posiadanie mienie kościelne w Polsce. Były one jednak niewspółmierne do wielkości przejętego majątku. Dodatkowo wypłaty środków były całkowicie niezależne od woli Kościoła, który mógł jedynie sugerować, które kościelne jednostki w pierwszej kolejności zasługują na wsparcie. Ostateczne decyzje podejmował Fundusz według własnego uznania.
      Jedną z pierwszych prób przywrócenia zorganizowanej działalności charytatywnej, zakładającej stały monitoring potrzeb i systematyczne, a nie doraźne, ich zaspokajanie stało się powołanie na początku lat 70. Funduszu Budowlanego. Zadaniem jego było gromadzenie środków i udzielanie wsparcia biedniejszym parafiom w kwestiach budowlano - remontowych. Fundusz miał przejąć na siebie te zadania, które dotychczas prowizorycznie i częściowo rozwiązywały świąteczne kwesty na rzecz budujących się parafii. Chodziło więc o ujęcie w profesjonalne ramy działań już występujących. Podobne kroki podjęto nieco wcześniej, jesienią 1967 r., wobec zagadnień personalnych. Sobór Biskupów PAKP (Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego) powołał do życia Fundusz Socjalny PAKP. Choć zakres działań Funduszu ograniczał się jedynie do duchownych i psalmistów oraz ich najbliższej rodziny, niezaprzeczalnie była to stała charytatywna działalność Kościoła. Wymagała powołania osób kierujących Funduszem, planowania dochodów i wydatków, prowadzenia księgowości, itp.
       Ożywienie zorganizowanej działalności charytatywnej nastąpiło wraz z powstaniem Bractwa Młodzieży Prawosławnej. Wśród swych zadań znalazło ono miejsce na opiekę nad osobami starszymi, chorymi i sierotami. Na rzecz ich wsparcia organizowano (od 1983 r.) koncerty brackiego chóru. Dla dzieci z biedniejszych rodzin zawsze znalazło się miejsce na obozach i koloniach organizowanych przez młodzież. Trafiały do nich brackie paczki świąteczne. Tylko w latach 1989-1992 r. Bractwo i Prawosławne Parafie zapewniły bezpłatny letni wypoczynek ponad 6200 dzieci z okolic Czarnobyla.
          Przełomowym momentem w działalności charytatywnej stało się powołanie w 1996 r. przez Jego Ekscelencję Arcybiskupa Białostockiego Sawę Prawosławnego Ośrodka Miłosierdzia Diecezji Białostocko - Gdańskiej ELEOS. Stało się to początkiem profesjonalnej działalności pomocowej opartej na dobrym merytorycznym przygotowaniu personelu Ośrodka, naukowym podejściu do zagadnienia i szerokich kontaktach pozakościelnych. ELEOS, między innymi dzięki osobie pierwszego dyrektora pana Marka Masalskiego, bardzo szybko zyskał uznanie partnerów i czynników samorządowych. Dało to mu możliwości zorganizować: cztery stałe świetlice środowiskowe i socjoterapeutyczne, dwa punkty pomocy doraźnej, grupy wsparcia AA, biura wspierania uchodźców i bezdomnych (w poszerzonym zakresie działają po dzień dzisiejszy). ELEOS angażuje się w różnego rodzaju projekty własne i partnerskie, jak np. dzieci ulicy, zimowe dokarmianie ubogich, letni wypoczynek dzieci i młodzieży, kursy językowe dla dzieci, koncerty charytatywne, szkolne dokarmianie dzieci, szkolenia i konferencje o zasięgu międzynarodowym, kolacje wigilijne i paschalne śniadania dla samotnych, wolontariat europejski, itp.
       Ośrodek jest też prekursorem ekumenicznej współpracy charytatywnej. Od 1996 r. prowadzi wspólne działania z organizacjami charytatywnymi innych kościołów chrześcijańskich (np. Caritasem Kościoła rzymskokatolickiego i ewangelicką Diakonią). Jeszcze bardziej aktywną jest współpraca ośrodka z pozakościelnymi organizacjami pomocowymi (np.: PCK, Stowarzyszeniem „Droga”, Bankami Żywności...) oraz jednostkami naukowymi (Uniwersytet w Białymstoku, Kolegium Rewalidacji i Resocjalizacji, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie, Policealną Szkołą Pracowników Służb Społecznych, itd.). Ośrodek jest instytucją pożytku publicznego. Jego dyrektor, p. Marek Masalski od 2003 r. zasiada w dziesięcioosobowej reprezentacji organizacji pozarządowych w Radzie Działalności Pożytku Publicznego.
       Skuteczność Organizacji zaowocowała powołaniem bliźniaczych ośrodków we wszystkich diecezjach PAKP (w tym wojskowej – Ordynariat Polowy) oraz centralnego Prawosławnego Metropolitalnego Ośrodka Miłosierdzia ELEOS (w 2002 r.) koordynującego działalność diecezjalnych. Wspólnie ośrodki uczestniczą w takich przedsięwzięciach jak:
•   akcje ekumeniczne: Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom i Wielkopostna Ofiara (skarbonka);
•   zagraniczna pomoc humanitarna, np. dla: Białorusi, Serbii, Ukrainy, Albanii...
•   prowadzenie lub wspieranie działalności prawosławnych Domów Pomocy Społecznej;
•   organizacja konferencji i warsztatów szkoleniowych o tematyce pomocowej;
•   zimowe dokarmianie bezdomnych i samotnych;
•   szereg innych o mniejszym zakresie (np.: Choinka Pełna Uśmiechu, Wielkanocna świeca, Tornister Pełen Uśmiechu, …);
Poszczególne ośrodki prowadzą też własne inicjatywy i programy. ELEOS Diecezji Warszawsko – Bielskiej finansowo uczestniczy w działaniach prawosławnych DPS-ów funkcjonujących na terenie diecezji. Prowadzi świetlicę socjoterapeutyczną „Hiob” przy wolskiej parafii, w ramach której odbywają się spotkania grupy AA i udzielana jest pomoc psychologiczna wszystkim zainteresowanym. Specyficzną gałęzią działalności ośrodka jest duszpasterstwo środowisk niesłyszących i niedosłyszących oraz rodzin patologicznych. W ramach ośrodka działaj też koła terenowe:
•   Koło Parafialne Diecezjalnego Ośrodka Miłosierdzia ELEOS przy Instytucie Kultury Prawosławnej w Krzywcu
Powołane do życia w 2002 r. organizuje kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży, wakacyjne kursy pisania ikon, olimpiady wiedzy teologicznej i sportowe. Prowadzi młodzieżową świetlicę dziennego pobytu.
•   Koło Diecezjalnego Ośrodka Miłosierdzia ELEOS przy parafii Św. Piotra i Pawła w Siemiatyczach
Powstałe w 2002 r. prowadzi świetlicę środowiskową i udziela doraźnej pomocy zainteresowanym.
•   Podobną działalność prowadzi Parafialne Koło ELEOS przy Parafii w Mielniku.

    Ośrodek Miłosierdzia ELEOS Diecezji Łódzko – Poznańskiej obok standardowej działalności pomocowej prowadzi w Częstochowie i Krakowie Charytatywne Ośrodki Pielgrzymkowe.
   Ośrodek Miłosierdzia ELEOS Diecezji Przemysko – Gorlickiej organizuje w Gładyszowie pracę z dziećmi z rodzin patologicznych. Prowadzone są tu obozy wakacyjne, kolonie, turnusy rehabilitacyjne, hipoterapia, itp. Wybudował Dom Pomocy Społecznej i zorganizował Zakłady Terapii Zajęciowej. Stworzył sieć Placówek Wsparcia Dziennego i Dziennych Ośrodków Wsparcia 65+.
   Ośrodek Miłosierdzia ELEOS Diecezji Wrocławsko – Szczecińskiej w szeroki sposób wykorzystuje do swej działalności Dom Opieki im. Św. Stefana w Cieplicach. Organizowane są tu obozy i konferencje. Prowadzona jest opieka nad stałymi pensjonariuszami domu i osobami czasowo przebywającymi w ośrodku. Terenowymi oddziałami wrocławskiego ELEOSU są Parafialne Ośrodki Miłosierdzia w Sokołowsku i Przemkowie. Współpracuje ze świetlicą Socjoterapeutyczną w Zielonej Górze.
   Ośrodek Miłosierdzia ELEOS Diecezji Lubelsko – Chełmskiej prowadzi Domu Pomocy Społecznej w Lublinie a w Holeszowie Ośrodek Wypoczynkowo – Rehabilitacyjno – Sportowy „Sarepta”. Zaangażowany jest w duszpasterstwie osób niesłyszących i niedosłyszących oraz duszpasterstwie SOS wiosek dziecięcych.
   Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego, z błogosławieństwa Jego Ekscelencji Ks. Biskupa Mirona, w 2002 r. powołał wojskowy ELEOS. Działalność ośrodka zamyka się środowiskiem rodzin żołnierzy zawodowych i służb mundurowych. Specyfiką działalności jest koncentrowanie się na duchowo – psychologicznych potrzebach młodych ludzi wyrwanych z własnego środowiska i rzuconych w zupełnie nowe im warunki życiowe.